Choroby autoimmunologiczne to grupa chorób charakteryzujących się przewlekłym stanem zapalnym, u podłoża których leży proces nazywany autoimmunizacją. Istotą tego procesu jest wytwarzanie przez układ odpornościowy autoprzeciwciał, które są skierowane przeciwko własnym antygenom organizmu. Autoprzeciwciała mają istotne znaczenie w rozpoznawaniu i różnicowaniu chorób reumatycznych. Do tej pory zidentyfikowano ponad 150 autoantygenów, przeciwko którym w chorobach reumatycznych wytwarzane są autoprzeciwciała. Do takich autoantygenów można zaliczyć każdą strukturę komórki – błony komórkowej, cytoplazmy czy jądra komórkowego. Nie do końca poznano rolę autoprzeciwciał w patogenezie chorób autoimmunologicznych tkanki łącznej, jednak coraz częściej zwraca się uwagę na ich znaczenie prognostyczne i rokownicze, gdyż ich obecność koreluje z objawami klinicznymi. W diagnostyce chorób autoimmunologicznych tkanki łącznej najczęściej poszukuje się czynnika reumatoidalnego, przeciwciał przeciw cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi, przeciwciał przeciwjądrowych czy przeciwciał przeciw cytoplazmie granulocytów obojętnochłonnych.

Czynnik reumatoidalny (RF) 

Do badań pierwszego rzutu wykonywanych w przypadku podejrzenia chorób układowych tkanki łącznej należy oznaczenie czynnika reumatoidalnego (RF). Czynnik reumatoidalny (RF) jest to przeciwciało skierowane przeciwko regionom Fc (domeny CH2 i CH3) ludzkiej lub zwierzęcej immunoglobuliny klasy G. Czynniki te mogą występować także w klasach IgA, rzadziej w IgD i IgE, najczęściej jednak (w 85%) czynnik ten występuje w klasie IgM [1]. W rutynowej diagnostyce RF oznaczany jest w klasie IgM, gdyż obecność RF w innych klasach niż IgM traktowana jest jako pomocnicza. Czynnik reumatoidalny jest głównym markerem serologicznym RZS zaliczanym do kryteriów diagnostycznych według ACR i EULAR, który różnicuje chorobę na postać seropozytywną (obecny czynnik RF IgM) lub seronegatywną (brak czynnika RF IgM). Obecność czynnika reumatoidalnego w klasie IgM ocenia się najczęściej za pomocą odczynu Waalera-Rossego, natomiast w klasach IgM, IgG oraz IgG – za pomocą metod nefelometrycznych lub ELISA [2]. RF może być wykrywany w surowicy, płynie stawowym lub płynach wysiękowych. Czynnik reumatoidalny występuje u około 80-85% chorych na RZS, ale może być także obecny w innych chorobach układowych tkanki łącznej, np. w zespole Sjögrena (30-96%), toczniu rumieniowatym układowym (25-40%), twardzinie układowej (10-30%) czy mieszanej chorobie tkanki łącznej (do 90%), co powoduje, że jego swoistość jest niska. Ponadto dodatnia wartość RF może pojawić się w przebiegu WZW typu C, w przewlekłych chorobach wątroby, krioglobulinemii, przewlekłych chorobach zapalnych płuc, nowotworach, zakażeniach wirusowych i bakteryjnych czy inwazjach pasożytniczych [1]. Czynnik reumatoidalny może występować u 1-2% zdrowej populacji. Częstość jego występowania wzrasta z wiekiem – pomiędzy 20. a 60. rokiem życia jest on obecny u 2-4% osób, pomiędzy 60. a 70. rokiem życia – u 5%, natomiast powyżej 70. r.ż. jego dodatnią wartość stwierdza się u 10-25% zdrowych osób. Ponadto w przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów miano RF koreluje z aktywnością procesu chorobowego i jest czynnikiem prognostycznym.

Przeciwciała skierowane przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi (anty-CCP)  

Przeciwciała skierowane przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi (anty-CCP) są to autoprzeciwciała wiążące się z determinantami antygenowymi zawierającymi cytrulinę, powstającą w wyniku potranslacyjnej modyfikacji dodatnio naładowanej reszty argininy i zastąpieniu grupy iminowej atomem tlenu katalizowanym przez deiminazę peptydyloargininową (PAD) [2]. Procesy zapalne, apoptoza i nekroza mogą stymulować powstawanie nowych epitopów antygenowych, które mogą ulegać cytrulinacji. Zmienione autoantygeny stymulują wytwarzanie przeciwciał, czego konsekwencją jest reakcja autoimmunologiczna. Przeciwciała przeciwko białkom zawierającym cytrulinę należą do klasy IgG i produkowane są w zmienionej reumatoidalnie błonie maziowej. Przeciwciała anty-CCP wykrywane są za pomocą metod immunoenzymatycznych, tj. ELISA czy MEIA, immunofluoroenzymatycznych (FEIA) oraz immunochemiluminescencyjnych (ECLIA) [3]. Czułość i swoistość testów I generacji (CCP1), które zawierają cząsteczki filagryny z wbudowanym cyklicznym peptydem, wynosi odpowiednio: 60-70% i około 98%. W testach drugiej generacji (CCP2) filagrynę zastąpiono peptydami zawierającymi cytrulinę, co spowodowało wzrost czułości testów do 80%, a swoistość wynosi około 98%. Najwyższą czułością (około 67-81%) oraz swoistością rzędu 93-98% cechują się testy trzeciej generacji Quanta Lite®CCP3 IgG ELISA, w których jako antygen zastosowano wysokooczyszczony, syntetyczny zmodyfikowany cytrulinowany peptyd (CCP3) [4]. Czułość przeciwciał anty-CCP w rozpoznaniu RZS wynosi 48%, a specyficzność – 98%. Przeciwciała te uważane są za serologiczny marker wczesnej postaci reumatoidalnego zapalenia stawów, szczególnie u osób z dodatnim czynnikiem reumatoidalnym. Przeciwciała anty-CCP są obecne u 70% chorych z serologicznie dodatnią i u 35-40% z serologicznie ujemną postacią RZS. Przeciwciała te mogą pojawić się około 10-14 lat przed wystąpieniem objawów klinicznych, co oznacza, iż ryzyko rozwoju RZS w ciągu 5 lat jest wyższe u osób, u których zostały wykryte przeciwciała anty-CCP. Wykrycie przeciwciał we wczesnej fazie choroby koreluje z nasileniem destrukcji stawów oraz rozwojem nadżerkowej postaci choroby i sprawia, iż przeciwciała te są czynnikiem prognostycznym stopnia ciężkości choroby [5]. Przeciwciała anty-CCP praktycznie są nieobecne u osób zdrowych i są dodatnie zaledwie w 1-8% przypadków zespołów nakładania RZS z innymi chorobami układowymi tkanki łącznej.

Przeciwciała przeciwjądrowe (ANA)

Do przeciwciał przeciwjądrowych (ANA) zaliczamy heterogenną grupę przeciwciał, skierowanych przeciwko stałym i rozpuszczalnym antygenom zlokalizowanym w obrębie komórki, które należą głównie do klasy IgG. Do przeciwciał przeciwjądrowych należą przeciwciała skierowane przeciwko DNA, histonom, centromerom, nukleosomom, rybosomom, cyklinom i przeciwciała przeciwko rozpuszczalnym antygenom jądra komórkowego (ENA). Z kolei do grupy przeciwciał ENA zaliczamy przeciwciała skierowane przeciw Sm, RNP, SS-A/Ro, SS-B/La, Scl-70, Jo-1, Pm (Scl), Mi-1 oraz Mi-2 [6]. Metodą referencyjną do oznaczania przeciwciał ANA, określaną mianem „złotego standardu”, jest immunofluorescencja bezpośrednia, za pomocą której oceniane jest miano przeciwciał, jak również typy fluorescencji w obrębie jądra i cytoplazmy. W zależności od rodzaju i lokalizacji antygenu stosowanego do wykrywania przeciwciał ANA, mogą one dawać różne rodzaje świecenia jąder komórkowych. Jako źródło antygenów najczęściej wykorzystywane są komórki wątroby szczura, przełyku oraz wątroby małpy i świnki morskiej, linia komórkowa HEP-2 (komórki raka krtani), Crithidium luciliae oraz granulocyty obojętnochłonne. Wykorzystując linię HEP-2, uzyskuje się pięć różnych typów fluorescencji jądra komórkowego: homogenny, obwodowy, jąderkowy, plamisty oraz centromerowy. Najpowszechniej występującym typem fluorescencji jest typ plamisty, który nie jest swoisty dla żadnej z chorób tkanki łącznej, a jest jedynie potwierdzeniem obecności przeciwciał ANA. Świecenie homogenne występuje u chorych na toczeń rumieniowaty układowy, świecenie jąderkowe – u chorych na twardzinę układową, natomiast centromerowe – w zespole CREST. Gdy stwierdza się fluorescencję plamistą lub brak przeciwciał ANA, a objawy wskazują na chorobę układową tkanki łącznej, należy określić obecność przeciwciał przeciw rozpuszczalnym antygenom jądra komórkowego (ENA), wykorzystując metody immunoenzymatyczne (ELISA), podwójnej dyfuzji lub Western blot [7].
Przeciwciała ANA mogą występować także w innych chorobach o etiologii autoimmunologicznej, m.in. w pierwotnej żółciowej marskości wątroby (przeciwciała SS-A/Ro) czy w autoimmunologicznym zapaleniu wątroby (przeciwciała SS-A/Ro), a w niskich mianach – u chorych na infekcję wirusową, bakteryjną oraz u osób z chorobami rozrostowymi układu krwiotwórczego. Ponadto przeciwciała te mogą pojawić się u kobiet w ciąży, a także u członków rodzin chorych na choroby autoimmunologiczne tkanki łącznej. Miana przeciwciał ANA są wyższe u kobiet i wzrastają wraz z wiekiem. Przeciwciała przeciwjądrowe mogą być obecne w niskich mianach u około 8% populacji osób zdrowych i u 15% dzieci [11]. Niektóre leki, takie jak sulfosalazyna, sole złota, immunoglobuliny czy inhibitory TNF-α mogą stymulować wytwarzanie przeciwciał ANA.

Przeciwciała przeciwko cytoplazmie granulocytów obojętnochłonnych (ANCA)

Przeciwciała ANCA są przeciwciałami skierowanymi przeciw ziarnistościom cytoplazmatycznym granulocytów obojętnochłonnych i monocytów. Należą one głównie do immunoglobulin klasy G, najczęściej podklasy IgG1 i IgG4. Obecność ANCA w podklasie IgG3 wykazuje związek z aktywnością kliniczną zapalenia naczyń. Badaniem wstępnym do oceny przeciwciał ANCA jest immunofluorescencja pośrednia, która umożliwia wyodrębnienie dwóch głównych rodzajów przeciwciał ANCA – klasycznego cytoplazmatycznego (cANCA), typowego dla przeciwciał przeciwko proteinazie 3, i okołojądrowego (pANCA), który wykazują przeciwciała przeciwko mieloperoksydazie, katepsynie G, elastazie, lizozymowi, azurocydynie, enolazie i aktynie [12]. Należy ostrożnie podchodzić do interpretacji typów ANCA określanych tą metodą, gdyż istnieje możliwość uzyskania wyników fałszywie dodatnich, szczególnie u chorych po wielokrotnych przetoczeniach krwi oraz u kobiet po licznych ciążach. U pacjentów takich może dochodzić do alloimmunizacji i powstania przeciwciał przeciw składowym cytoplazmy PMNs. Do określenia swoistości antygenowej wykorzystuje się metody ELISA, za pomocą których oznacza się głównie przeciwciała przeciw mieloperoksydazie cytoplazmy granulocytów (MPO-ANCA), przeciw proteinazie 3 cytoplazmy granulocytów (PR3-ANCA), jak również profil ANCA o różnej swoistości (MPO, PR3, laktoferyna, katepsyna, elastaza) [13]. Przeciwciała ANCA uważane są za marker serologiczny zapaleń naczyń, głównie ziarniniaka Wegenera, mikroskopowej postaci guzkowego zapalenia tętnic (MPA) i gwałtownie postępującego idiopatycznego kłębuszkowego zapalenia nerek. Przeciwciała te występują także w chorobie Behçeta, chorobie Schönleina i Henocha oraz chorobie Kawasakiego. Ich obecność wykazano w innych układowych chorobach tkanki łącznej: młodzieńczym idiopatycznym zapaleniu stawów, reumatoidalnym zapaleniu stawów, toczniu rumieniowatym układowym, twardzinie układowej, zespole Sjögrena i zapaleniu wielomięśniowym. Występują również w innych chorobach o podłożu autoimmunizacyjnym, m.in. we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego, autoimmunizacyjnym zapaleniu wątroby i pierwotnym stwardniającym zapaleniu dróg żółciowych. ANCA wykryto również w przebiegu zakażenia HIV, aktywnej postaci gruźlicy, zapaleniu wsierdzia, zakażeniach grzybiczych, u osób leczonych sulfasalazyną i D-penicylaminą oraz u chorych na mukowiscydozę. U chorych z układowymi zapaleniami naczyń miano przeciwciał ANCA koreluje z aktywnością procesu zapalnego i odpowiedzią na zastosowane leczenie [14].

Przeciwciała antyfosfolipidowe (APLA) 

Przeciwciała antyfosfolipidowe (APLA) należą głównie do klas: IgM, IgG, IgA i są skierowane przeciwko ujemnie naładowanym fosfolipidom, głównym składnikom błon komórkowych, oraz białkom osocza wiążącym fosfolipidy. Przeciwciała te reagują z różnymi antygenami, m.in. z fosfatydyloseryną, fosfatydylocholiną, kardiolipiną czy kofaktorami reakcji antygen – przeciwciało, takimi jak: β2-glikoproteina 1, białko C i białko S, protrombina, aneksyna V oraz XI czynnik krzepnięcia [10]. Przeciwciała antyfosfolipidowe stanowią dużą grupę autoprzeciwciał, spośród których największe znaczenie diagnostyczne mają przeciwciała antykardiolipinowe (aCL), przeciwciała przeciw ß2-glikoproteinie I (anty-β2GPI) i antykoagulant toczniowy (LA). W diagnostyce zespołu antyfosfolipidowego (APS) najczęściej wykonuje się oznaczenia przeciwciał aCL, a ich wysokie miana związane są z dużym ryzykiem powikłań zespołu antyfosfolipidowego. Przeciwciała te są obecne u około 0,2% zdrowej populacji, a odsetek ten rośnie wraz z wiekiem badanych. Przeciwciała antykardiolipinowe występują u 10% pacjentów z zakrzepicą tętniczą, ale mogą także być obecne w chorobach reumatycznych, takich jak: twardzina układowa, toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów czy zespół Sjögrena [2]. Bardziej specyficznym, ale cechującym się mniejszą czułością w rozpoznaniu zespołu APS jest test na obecność przeciwciał przeciw ß2-glikoproteinie I. Badanie to wykonywane jest najczęściej w przypadku podejrzenia APS przy ujemnych wynikach przeciwciał aCL w klasach IgG i IgM oraz antykoagulantu toczniowego. Wykazano, że obecność przeciwciał anty β2-GPI jest związana z pierwszym zachorowaniem na zakrzepicę żył głębokich oraz z podwyższonym ryzykiem utraty kolejnej ciąży. Wzrost miana przeciwciał w trakcie ciąży jest niekorzystnym czynnikiem rokowniczym [15]. Antykoagulant toczniowy (LA) to grupa przeciwciał antyfosfolipidowo-białkowych uczestniczących w procesie krzepnięcia krwi. Ich obecność wydłuża czasy krzepnięcia osocza zależne od fosfolipidów, czyli najczęściej APTT lub czas protrombinowy. Uważa się, że przeciwciała LA są bardziej specyficzne, ale mniej czułe w rozpoznaniu zmian zakrzepowych niż przeciwciała antykardiolipinowe. Przeciwciała antyfosfolipidowe oznacza się przy użyciu dwóch metod: koagulometrycznej, za pomocą której wykrywamy antykoagulant toczniowy, oraz immunoenzymatycznej, do wykrywania przeciwciał aCL i przeciwciał przeciwko β2-glikoproteinie I. Przeciwciała antyfosfolipidowe występują u około 8% populacji osób zdrowych. Obecność przeciwciał APLA jest jednym z kryteriów wykorzystywanych w diagnostyce pierwotnego lub wtórnego zespołu antyfosfolipidowego, mogącego występować jako odrębna jednostka chorobowa lub współistniejącego z takimi schorzeniami, jak: toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów czy też toczeń indukowany lekami [16]. Aby potwierdzić wystąpienie zespołu antyfosfolipidowego, należy co najmniej dwukrotne w odstępie 12 tygodni wykonać oznaczenie przeciwciał antyfosfolipidowych: antykoagulantu tocznia lub przeciwciał antykardiolipinowych czy też przeciwciał przeciw β2-GPI. Spowodowane jest to to faktem, iż w przebiegu infekcji wirusowych, bakteryjnych i pasożytniczych mogą pojawić się przeciwciała o właściwościach APLA, które zanikają po kilku tygodniach [16].

Przeciwciała przeciw czynnikowi okołojądrowemu (APF) 

Przeciwciała przeciw czynnikowi okołojądrowemu (APF) zostały wykryte w 1964 r. i wykazano, że reagują one z ludzką naskórkową profilagryną, białkiem o masie 200-400 kDa. Przeciwciała APF należą do immunoglobulin klasy IgG, rzadziej IgA i IgM. Przeciwciała APF są obecne u 49-91% chorych na reumatoidalne zapalenie stawów (głównie są to przeciwciała klasy IgG). Ich miano koreluje ze stopniem zaawansowania choroby, a ich obecność może nawet poprzedzać pojawienie się objawów klinicznych RZS [17]. Pomimo iż przeciwciała APF charakteryzują się wysoką specyficznością (73-99%), ich oznaczanie nie znalazło zastosowania w rutynowej diagnostyce zapaleń stawów z powodu trudności z uzyskaniem odpowiedniego substratu do ich oznaczania oraz brakiem standaryzacji wyników [18].
Przeciwciała przeciwkeratynowe (AKA)  
Przeciwciała przeciwkeratynowe oznaczono po raz pierwszy w 1979 r. za pomocą metody immunofluorescencji pośredniej. Antygenami dla tych przeciwciał są antygeny należące do grupy niekeratynowych białek późnego różnicowania, o masie cząsteczkowej 60-130, 90-120 i 210 kDa, oraz białka związane z ludzką naskórkową filagryną. Podstawową metodą stosowaną do oznaczania przeciwciał AKA jest metoda immunofluorescencji pośredniej z wykorzystaniem skrawków przełyku szczurzego oraz komórek Hep-2. Można je także oznaczać techniką „Colorzyme” z wykorzystaniem metody immunoperoksydazowej. Przeciwciała AKA są obecne u 36-59% chorych na RZS oraz w 25-30% przypadków seronegatywnego RZS. Obecność przeciwciał przeciwkeratynowych może poprzedzać wystąpienie objawów klinicznych reumatoidalnego zapalenia stawów i nie jest uwarunkowana czasem trwania choroby. Wykazano, iż przeciwciała AKA zwykle współistnieją z innymi przeciwciałami, w tym z czynnikiem reumatoidalnym, a ponadto korelują z aktywnością i ciężkością choroby [18].

Przeciwciała przeciw filagrynie (AFA)

Przeciwciała AFA reagują z filagryną, związaną z filamentami pośrednimi, które biorą udział w agregacji filamentów cytokeratynowych podczas rogowacenia naskórka. Filagryna powstaje z białka prekursorowego – profilagryny, która magazynowa jest w ziarnistościach keratohialiny i zbudowana jest z dwóch izoform: zasadowej i obojętnochłonnej o masach cząsteczkowych 37 i 40 kDa. Przeciwciała AFA są oznaczane z wykorzystaniem metod immunoblottingu lub testów ELISA z użyciem rekombinowanej filagryny, co może zwiększyć czułość tych metod do 52%. Przeciwciała te występują u 41% chorych na RZS i często są wykrywane we wczesnym stadium RZS. Ponadto cechują się wysoką specyficznością (99%) dla RZS [18].

Przeciwciała przeciw zmutowanej, cytrulinowanej wimentynie, anty-Sa

Przeciwciała anty-Sa to przeciwciała o masie cząsteczkowej 48-50 kDa, wiążące się z antygenem Sa, który jest najprawdopodobniej cytrulinową formą przejściową filamentów białka wimentyny. Antygen ten występuje w ludzkiej śledzionie, ekstrakcie z łożyska i łuszczce reumatoidalnej. Przeciwciała anty-Sa są oznaczane za pomocą metody ELISA z zastosowaniem rekombinowanej, zmutowanej cytrulinowanej wimentyny, co pozwala zwiększyć czułość tej metody. Przeciwciała przeciw zmutowanej, cytrulinowanej wimentynie są bardzo czułymi markerami RZS, a ich specyficzność dla RZS wynosi około 98% [17]. Uważa się, że przeciwciała te mogą być dobrym markerem szybkiej destrukcji stawów u chorych z RZS. Występują one także u chorych na młodzieńcze zapalenie stawów [18].

Przeciwciała przeciw karbamylowanym białkom (anty-carP)

Przeciwciała anty-carP są skierowane przeciwko białkom zmodyfikowanym posttranslacyjnie w wyniku karbamylacji. Karbamylacja jest nieenzymatyczną reakcją, w której cyjanian wiąże się z cząsteczkami zawierającym grupy aminowe lub tiolowe i tworzy grupy karbamylowe. Nasilenie reakcji karbamylacji wykazano po raz pierwszy u pacjentów z chorobami nerek oraz w przebiegu chorób układu sercowo-naczyniowego. Wzmożoną karbamylację zaobserwowano także w zaburzeniach tolerancji immunologicznej [19]. Zaobserwowano, iż przeciwciała przeciw karbamylowanym białkom występują u 45% pacjentów chorych na reumatoidalne zapalenie stawów oraz u 30% chorych na RZS, u których nie wykryto przeciwciał anty-CCP. Nie opisano dotychczas roli, jaką odgrywają przeciwciała anty-carP w rozwoju RZS, ale wykazano, iż u pacjentów anty-CCP-ujemnych obecność przeciwciał przeciw karbamylowanym białkom wiąże się z obecnością nadżerek kostnych oraz progresją zmian radiologicznych. Dodatkowo obecność przeciwciał anty-carP u pacjentów z bólem stawów jest związana z podwyższonym ryzykiem zachorowania na RZS. Przeciwciała te mogą być czynnikiem predykcyjnym uszkodzenia stawów, a także zachorowania na RZS, niezależnie od obecności objawów klinicznych. Czułość przeciwciał jest niska i wynosi 2-29%, natomiast cechują się one bardzo wysoką swoistością, wynoszącą 95-100%. Dlatego też są one istotne w diagnostyce niezróżnicowanych zapaleń stawów oraz u pacjentów seronegatywnych. Jednoczesne oznaczenie anty-carP i anty-CCP może być pomocne w rozpoznaniu pacjentów z grupy ryzyka i z wczesną postacią RZS [20-21].

Przeciwciała przeciw składowej dopełniacza C1q  

Przeciwciała przeciw składowej dopełniacza C1q po raz pierwszy zostały opisane w latach 70. XX w. przez Agnella i wsp. którzy odkryli je w surowicy chorych na toczeń rumieniowaty układowy. Ich obecność wykazano także u pacjentów z przewlekłą pokrzywką, z zapaleniem naczyń i hipokomplementemią. Przeciwciała te należą do immunoglobulin klasy IgG i IgA i wykazano, iż występowanie danej klasy, a nawet podklasy immunoglobulin uwarunkowane jest rodzajem choroby [22]. Przeciwciała C1q wiążą się z dużym powinowactwem z regionem kolagenopodobnym – CRL-C1q, w którym doszło do zmian konformacyjnych i ujawnienia się nowych epitopów w efekcie związania C1q do kompleksów immunologicznych. Wykazano, że przeciwciała charakteryzują się różną specyficznością wobec różnych epitopów, w zależności od rodzaju choroby. Przeciwciała anty-C1q mogą występować w populacji osób zdrowych z częstością od 4% (po 50 r.ż.) do 18% (80 r.ż.) [23]. Rzadziej spotykane są u dzieci, zarówno chorych na toczeń rumieniowaty układowy, jak i zdrowych. Przeciwciała przeciw składowej dopełniacza występują w wielu chorobach autoimmunologicznych, często przebiegających z zajęciem nerek, jak i w chorobach infekcyjnych. U chorych na toczeń rumieniowaty układowy pojawiają się z częstością 30-50%, podczas gdy u chorych z nefropatią toczniową wskaźnik ten wynosi nawet 100% [24]. Przeciwciała te występują u wszystkich pacjentów z przewlekłą pokrzywką z zapaleniem naczyń i hipokomplementemią, zespołem Sjögrena, zespołem Felty’ego, w układowych zapaleniach naczyń, mieszanej chorobie tkanki łącznej, mieszanej krioglobulinemii oraz różnych rodzajach kłębuszkowych zapaleń nerek (najczęściej w typie błoniasto-rozplemowym) [22]. Wyniki ostatnich badań podkreślają znaczenie tych przeciwciał w rozwoju nefropatii toczniowej. W rozpoznaniu, ocenie aktywności i przewidywaniu zaostrzeń nefropatii toczniowej pozytywna wartość predykcyjna sięga 58%, a negatywna – nawet 100% [25]. Ponadto stężenie tych przeciwciał koreluje z aktywnością nefropatii toczniowej z czułością 44-100% i swoistością 70-92% [22]. Ostatnie doniesienia wskazują, że narastanie stężenia przeciwciał anty-C1q może wyprzedzać zaostrzenie nefropatii toczniowej o 2-6 miesięcy, a skuteczna terapia powoduje obniżenie, a nawet zanik tych przeciwciał [25].

Piśmiennictwo
1.    Polińska B., Matowicka-Karna J., Kemona H.: Markery wczesnego stadium reumatoidalnego zapalenia stawów. „Diagn Lab”, 2015, 51(4), 305-314.
2.    Puszczewicz M., Białkowska-Puszczewicz G., Majewski D.: Znaczenie autoprzeciwciał w rozpoznaniu chorób reumatycznych. „Postępy Nauk Medycznych”, 2012, 2, 156-163.
3.    El-Banna H., Jiman-Fatani A.: Anti-cyclic citrullinated peptide antibodies and paraoxonase-1 polymorphism in rheumatoid arthritis. „BMC Musculoskelet Disord”, 2014, 15, 379.
4.    Burska A.N., Hunt L., Boissinot M. et al.: Autoantibodies to posttranslational modifications in rheumatoid arthritis. „Mediators Inflamm”, 2014, 492873, doi: 10.1155/2014/492873.
5.    Taylor P., Gartemann J., Hsieh J. et al.: A systematic review of serum biomarkers anti-cyclic citrullinated peptide and rheumatoid factor as tests for rheumatoid arthritis. „Autoimmune Dis”, 2011, 815038, doi: 10.4061/2011/815038.
6.    Tozzoli R., Bonaguri Ch., Melegari A. et al.: Current state of diagnostics technologies in the autoimmunology laboratory. „Clin Chem Lab Med”, 2013, 51, 129-138.
7.    Agmon-Levin N., Damoiseaux J., Kallenberg C. et al.: International recommendations for the assessment of autoantibodies to cellular antigens referred to as anti-nuclear antibodies. „Ann Rheum Dis”, 2014, 73, 17-23.
8.    Grygiel-Górniak B., Rogacka N., Puszczewicz M.: Antinuclear antibodies in healthy people and non-rheumatic diseases – diagnostic and clinical implications. „Reumatologia”, 2018, 56 (4), 243-248.
9.    Watts R.A.: Autoantibodies in the autoimmune rheumatic diseases. „Medicine”, 2014, 42 (3), 121-125.
10.    Grim A., Komosińska-Vassev K., Olczyk P.: Rodzaje autoprzeciwciał w chorobach reumatycznych i metody ich oznaczeń. „Diagn Lab”, 2015, 51(3), 235-250.
11.    Cabiedes J., Nunez-Alvarez C.A.: Antinuclear antibodies. „Rheumatol Clin”, 2010, 6, 224-300.
12.    Puszczewicz M.: Przeciwciała przeciw cytoplazmie granulocytów obojętnochłonnych (ANCA). „Reumatologia”, 2005, 43, 341-348.
13.    Csernok E., Moosig F.: Current and emerging techniques for ANCA detection in vasculitis. „Nat Rev Rheumatol”, 2014, 10, 494-501.
14.    Puszczewicz M.: Przeciwciała przeciw cytoplazmie granulocytów obojętnochłonnych. „Przegląd Reumatologiczny”, 2008, 3-4 (21-22), 5-8.
15.    Cozzani E., Drosera M., Gasparini G. et al.: Serology of lupus erythematosus: correlation between immunopathological features and clinical aspects. „Autoimmune Dis.”, 2014, 321359, doi: 10.1155/2014/321359.
16.    Zimmermann-Górska I.: Postępy reumatologii klinicznej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014.
17.    Farid S., Azizi G., Mirshafiey A.: Anti-citrullinated protein antibodies and their clinical utility in rheumatoid arthritis. „Int J Rheumat Dis”, 2013, 16, 379-386.
18.    Odrowąż-Sypniewska G.: Diagnostyka laboratoryjna wybranych chorób reumatycznych. MedPharm Polska, Wrocław 2011.
19.    Stoop J.N., Liu B.S., Shi J. et al.: Antibodies specific for carbamylated proteins precede the onset of clinical symptoms in mice with collagen induced arthritis. „PLoS One”, 2014, 15, 9(7), e:102163, doi: 10.1371/journal.pone.0102163.
20.    Shi J., van Veelen P.A., Mahler M. et al.: Carbamylation and antibodies against carbamylated proteins in autoimmunity and other pathologies. „Autoimmun Rev”, 2014, 13, 225-230.
21.    Shi J., van de Stadt L.A., Levarht E.W. et al.: Anti-carbamylated protein (anti-CarP) antibodies precede the onset of rheumatoid arthritis. „Ann Rheum Dis”, 2014, 73 (4), 780-783.
22.    Smykał-Jankowiak K., Niemir Z.I.: Structure and function of complement protein C1q and its role in the development of autoimmune diseases. „Postępy Hig Med Dośw.”, 2009, 63, 134-141.
23.    Potlukova E., Krilikova P.: Complement component C1q and anti-C1q antibodies in theory and in clinical practice. „J Immunol”, 2008, 67, 423-430.
24.    Flierman R., Daha M.R.: Pathogenic role of anti-C1q autoantibodies in the development of lupus nephritis – a hypothesis. „Mol. Immunol.”, 2006, 44, 133-138.
25.    Moroni G., Trendelenburg M., Del Papa N. et al.: Anti C1q-antibodies may help in diagnosing renal flare in lupus nephritis. „Am J Kidney Dis”, 2001, 37, 490-498.