fot. Istock

Jaki materiał biologiczny jest stosowany do wykrywania wirusa SARS-CoV-2?
Preferowanym materiałem w warunkach szpitalnych są próbki pobrane z dolnych dróg oddechowych, ze względu na stosunkowo duże stężenie wirusa i mniejsze ryzyko uzyskania wyniku fałszywie ujemnego.

Aspirat przeztchawiczy

W przypadku niemożności wykonania bronchoskopii pobiera się aspirat przeztchawiczy. Jest to materiał wartościowy i łatwy do pobrania nawet przy łóżku chorego. Badanie nie obciąża pacjenta nawet ze znaczną niewydolnością oddechową. Zaleca się podanie przez­tchawiczo 5-20 mL soli fizjologicznej, a następnie odessanie wydzieliny. Około 2-4 mL wydzieliny należy przenieść do jałowej probówki.

Badanie w kierunku wykrycia wirusa należy wykonać do 24 godz. Materiał powinien być transportowany w temperaturze 5 ± 3ºC. Jeżeli próbka będzie przechowywana/transportowana dłużej niż 48 godzin, należy ją zamrozić i dostarczyć do laboratorium w warunkach uniemożliwiających rozmrożenie (transport na suchym lodzie).
Kolejnymi materiałami z wyboru pobieranymi z dolnych dróg oddechowych, i również dotyczy to oddziałów szpitalnych, są:

Popłuczyny oskrzelikowo-pęcherzykowe

Płukanie oskrzelowo-płucne to procedura medyczna wykonywana w trakcie bronchofiberoskopii. Polega na podaniu dooskrzelowym (do światła oskrzela płata środkowego) podgrzanego do temperatury ciała roztworu soli fizjologicznej lub płynu Ringera. Zwykle podaje się około 50 mL roztworu, w porcjach, po czym się go odsysa. Procedurę powtarza się kilkukrotnie i uzyskuje się materiał − popłuczyny oskrzelikowo-pęcherzykowe. Wymaga on jak najszybszego przekazania do laboratorium. Ze względu na możliwość niższego stężenia wirusa w próbce, zaleca się przesłanie do laboratorium większej objętość tego materiału, min. 15 mL. W laboratorium jest on zagęszczony przez krótkie (10 min) odwirowanie, przy zastosowaniu niskich obrotów (300-400 xg). Procedury dotyczące transportu są podobne jak w przypadku aspiratu przeztchawiczego.

Plwocina nieindukowana

Jest to stosunkowo łatwy do pobrania w każdych warunkach materiał. Do jego uzyskania nie zaleca się stosowania środków wykrztuśnych bądź nebulizacji przy użyciu glikolu propylenowego lub roztworu 10-proc. soli fizjologicznej, aby nie zwiększać ryzyka możliwości zakażenia personelu pobierającego materiał. Przed badaniem plwocina powinna być oceniona mikroskopowo pod względem jakości próbki i jej wartości diagnostycznej. Zgodnie ze wskazówkami metodologicznymi Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc odnośnie pobierania i oceny plwociny przeprowadza się barwienie metodą Grama i określa kontaminację wydzieliną z górnych dróg oddechowych (ślina). Jeżeli liczba komórek nabłonkowych wynosi poniżej 10, liczba leukocytów powyżej 25 i dominuje jeden typ drobnoustrojów – to jest to typowy materiał diagnostyczny. Powyższą procedurę należy przeprowadzić z zachowaniem wszelkich środków ostrożności. Materiał powinien być transportowany, jak to opisano powyżej.

Wymazy z nosogardła i aspiraty z nosogardła

To najpowszechniej pobierany materiał. Wymazy z nosogardła są preferowanym materiałem, gdyż według CDC (Centers for Disease Control and Prevention; informacje na stronie aktualizowane są codziennie) stężenie wirusa SARS-CoV-2 jest w wydzielinie z nosa najwyższe. Materiał należy pobrać, używając typowych zestawów stosowanych w kierunku wykrycia wirusa. Jałowa wymazówka powinna być wykonana w całości ze sztucznego tworzywa, tzn. patyczek plastikowy oraz wacik wykonany z materiału innego niż wata (dakron, czysta wiskoza, poliester lub sztuczny jedwab), ponieważ bawełna ze względu na obecność kwasów tłuszczowych może powodować inhibicję reakcji PCR. Jałowe podłoże (buforowany przy użyciu PBS roztwór soli fizjologicznej, płyn Hanksa albo roztwór soli fizjologicznej) powinno być umieszczone w próbówce wolnej od DNA-az i RNA-az, które mogą interferować w reakcję PCR. Materiał powinien być transportowany, jak to opisano powyżej.

Krew

Jest materiałem zalecanym jedynie w pierwszym tygodniu zachorowania. Jest to pełna krew, pobrana na EDTA. Krew powinna być transportowana w temperaturze lodówki i dostarczona maksymalnie w ciągu 24 godz. od pobrania. Tego materiału nie wolno zamrażać.

Obecnie stosowane testy wykrywające materiał genetyczny wirusa wykazują najwyższą czułość między 7. a 14. dniem od kontaktu z wirusem, czyli wówczas, gdy pacjent ma pierwsze objawy zakażenia. Po upływie około tygodnia czułość testów molekularnych stopniowo maleje, z powodu spadku liczby cząstek wirusa w nabłonku dróg oddechowych. Wówczas wyniki badania mogą być fałszywie ujemne, mimo występujących objawów klinicznych typowych dla zakażenia i rozwijającej się u pacjenta infekcji. W późnej fazie infekcji znaczącą rolę odgrywają testy serologiczne, wykrywające specyficzne przeciwciała.

Każdy materiał diagnostyczny należy traktować jako potencjalnie zakaźny, stąd w celu niedopuszczenia do rozprzestrzeniania się infekcji konieczne jest przestrzeganie specjalnych procedur dotyczących między innymi transportu materiału biologicznego do laboratorium. Stosuje się zasadę potrójnego opakowania materiału biologicznego przeznaczonego do badań wirusa SARS-CoV-2. Pojemnik zawierający materiał biologiczny powinien być jednorazowy, z nietłukącego tworzywa sztucznego, odpornego na zgniecenie, zamykany nakrętką z dodatkową uszczelką zapobiegającą wyciekowi potencjalnie zakaźnego materiału pochodzącego od pacjentów. Prawidłowe opisanie pojemnika pozwala na jednoznaczną identyfikację pacjenta, co ostatecznie umożliwia wykonanie badania i szybkie wydanie wyniku. Pojemnik zawierający materiał biologiczny musi być umieszczony w opakowaniu wtórnym. Powinno ono być wykonane z odpornych na zgniecenie materiałów i hermetycznie zamknięte. Bardzo ważną rzeczą są wymiary takiego opakowania. Opakowanie wtórne musi mieć wymiary umożliwiające włożenie go do komory laminarnej, więc trzy wymiary: wysokość, szerokość, głębokość lub średnica opakowania nie powinny przekraczać 50 cm. Przed umieszczeniem w kolejnym opakowaniu – transportowym – powierzchnia opakowania wtórnego powinna być wyjałowiona. Bardzo ważne jest przesyłanie dokumentacji pacjenta. Nie może ona być umieszczona w opakowaniu wtórnym. Najbardziej zewnętrzne – opakowanie transportowe – powinno być odporne na czynniki stosowane w transporcie, a więc lód czy suchy lód. Takie opakowanie musi być oznakowane i opisane w sposób jednoznacznie identyfikujący nadawcę. Dzięki temu możliwe jest szybkie nawiązanie kontaktu w przypadkach uszkodzenia próbek, zniszczenia materiału biologicznego czy innych zdarzeń losowych.

Do najczęstszych błędów przedlaboratoryjnych związanych z pobieraniem/transportem materiału biologicznego przeznaczonego do badań wirusa SARS-CoV-2 zalicza się:

1. Pobieranie i transport materiału przez osoby nieprzeszkolone.
2. Nieprawidłowe zabezpieczenie materiału.
3. Nieprecyzyjny/nieprawidłowy opis materiału.
4. Zbyt mała ilość/objętość materiału.
5. Transportowanie i przechowywanie próbek w niewłaściwej temperaturze.
6. Plwocina – nieprawidłowy materiał biologiczny; dostarczenie do badania materiału, jakim jest ślina.

Zaleca się, aby pobieranie próbek było przeprowadzane wyłącznie przez przeszkolony personel. Zaleca się również, aby transport i przechowywanie odbywały się w warunkach gwarantujących zachowanie integralności próbki (np. schłodzonej lub zamrożonej, stosownie do okoliczności czy warunków). Próbki oczekujące na badanie powinny być również przechowywane w odpowiednich warunkach w celu zminimalizowania zmian zachodzących w materiale biologicznym. Prawidłowe opisanie materiału biologicznego ostatecznie wpływa na szybkość uzyskania wyniku badania.

Nie ma dokładnych danych określających w sposób jednoznaczny, jak długo wirus wywołujący chorobę COVID-19 utrzymuje się na różnych powierzchniach. Liczne dane sugerują, że może on zachowywać się podobnie jak inne wirusy z grupy koronawirusów. Najnowsze badania wskazują, że koronawirusy mogą utrzymywać się na powierzchniach przez kilka do kilkunastu godzin. Jest to zależne od warunków, między innymi chodzi tutaj o rodzaj powierzchni, temperaturę czy wilgotność powietrza.

Piśmiennictwo

1. Zalecenia Głównego Inspektora Sanitarnego.

2. Chmielowicz B., Obojski A., Barczyk A. i wsp.: Wskazówki metodologiczne Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc odnośnie do wykonywania i oceny plwociny indukowanej. „Pneumonol. Alergol. Poll.”, 2008, 76, 378-395.

3. Chciałowski A., Chorostowska-Wynimko J., Fal A. i wsp.: Wskazówki Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc dotyczące metod pozyskiwania oraz oceny płynu z płukania oskrzelowo-pęcherzykowego (BAL). „Pneumonol. Alergol. Poll.”, 2011, 79, 75-89.

4. Williams S.: Studies Estimate Incubation Time, Infectious Period of SARS-CoV-2. „The Scientist”, 2020.

5. Chin A.W.H. et al.: Stability of SARS-CoV-2 in different environmental conditions. „The Lancet Microbe”, 2020.

6. Banerjee A. et al.: Isolation, sequence, infectivity and replication kinetics of SARS-CoV2. „New Results”, 2020.

7. www.cdc.gov/coronavirus/2019-nCoV/lab/guidelines-clinical-specimens.html.